- Giriş
- Tarihçe
- Parçaları
- Çalışma Prensibi ve Kullanımı
- Yardımcı Parçalar
Giriş
Ameliyat mikroskobu günümüzde özellikle nöroşirurji ameliyathanesinin vazgeçilmez parçalarındandır. Sağladığı aydınlatma ve büyütme olanakları cerrahiye yeni bir boyut kazandırmıştır.
Ayrıca, ameliyat süresince başkalarına gözleme olanağı vermesi ve daha sonra izleyebilmek amacıyla kayıt imkanı sağlaması cerrahların yetişmesinde yeni bir dönem açmıştır.
Tarihçe
Cerrahide büyütücü mercekler ilk kez 1886 yılında bir göz hekimi olan Zehender tarafından kullanılmıştır. İlkameliyatmikroskobunu ise1921 yılında Nylen tasarlamış ve kulak burun boğaz ameliyatlarında kullanmıştır. Nylen’in kullandığı ilk örnek monoküler bir mikroskopken, aynı klinikten Holmgren, Zeiss firmasıyla birlikte çalışarak 1923 yılındailk binoküler mikroskobu geliştirmiştir.
1960’ lı yıllarda Donaghy’nin Burlington’da Vermont Üniversitesi’nde kurdugu mikroşirürji laboratuvarı mikrocerrahinin nöroşirürjiye uyarlamasında önemli bir basamak oluşturmuştur. İlk kez burada Zeiss firmasmdan Littmann tarafından noroşirürji ameliyatlarına uygun bir mikroskop modeli geliştirerek kullanmıştır. Bu öncümikroskop modelleri günümüz standartlarının temellerini atmıştır
Parçaları
Optik Sistem : Optik sistemde üç ana parça vardır. Bunlar ana mercek (objektif), mikroskop gövdesi ve
binoküler tüp sistemidir. Ana mercek mikroskobun en alt kısmına takılır. 25’mm lik aralıklarla büyüyen farklı odak uzunlukları vardır. Mikroskop steril kılıfla örtülmeden kolaylıkla değiştirilebilirler. Gereğinden fazla odak uzunluğu cerrahın kollarının fazla gerilerek yorulmasıma, fazla kısa odak uzunluğu ise aletlerin ameliyat sahasına giriş çıkışının ve çalışmasının engellenmesine yol açar.
Mikroskop gövdesi: optik sistemin orta kısmını oluşturur. Bu bolüm farkı büyütme oranları sağlayan
mercek değiştirici sistemi içerir. Büyütme değiştiricisi mekanik olarak el ile belirli aralıklarda veya kesintisiz olarak ayarlanabilir. Bazı modellerde büyültme-küçültme işlemlerini el veya ayak kumandalı elektrik motorlarıyla da yapabilmek mümkündür. Bu işlemlerinin kesintisiz yapılmasına yakınlaştırma (zoom) adı verilir.
Binoküler tüp sistemi: üç boyutlu (stereoskopik) görmeyi sağlar. Bu sistem optik olarak dürbünle aynı
yapıdadır ve mikroskoptan ayrıldığında dürbün gibi kullanılabilir. Bu özelliğinden cerrahın gözünün kırma kusurlarının düzeltilmesinde de yararlanılır. Aynca her iki tüp arasındaki mesafe cerrahın interpupiller mesafesine uygun olarak ayarlanabilir.
Binoküler tüpler üç çeşittir; bunlar düz, eğri ve belirli bir açı sınırında ayarlanabilen tüplerdir. Sonuncusu, sık bakış açısı değiştirmek gerektiren nöroşirürji ameliyatlarında cerrahın konforu açısından idealdir. Farklı odak uzunluklarına sahip binoküler tüpler mevcuttur. Binoküler tüp sisteminin uç kısmını göz parçaları(okülerler) tamamlar. Bunlar 10x, 12,5x,16xve 20x olmak üzere dört farklı büyütme derecesinde
olabilirler.
Aydınlatma Sistemi : Nöroşirürjide ameliyat mikroskobunun sağladığı yararların en önde geleni
eşeksenli (koaksiyal) aydınlatma özelliğidir. Eş eksenli sözcüğü mikroskopla bakılan alanın ve bu alana ulaşan ışınların aynı eksende olmasını ifade eder. Bu özellik, derin ve dar alanlarda çalışılması halinde bile gölgesiz, parlak bir aydınlatma sağlar. Eş eksenli aydınlatma 1şıkkaynağından çıkan ışınların toplayıcı ve yansıtıcı bir prizma sisteminden geçtikten sonra ana objektiften
düz çıkmalarıyla mümkün olur.
Eski tip mikroskoplarda ampuller mikroskop gövdesinin arka kısmında bulunan duy kutusuna
yerleştirilirken, yeni modellerde ışık kaynağı taşıyıcı ayak bölümüne taşınmıştır. Böylece ampulün
havalanmayan bölümde fazla ısınarak çabuk yanması engellenmekte; yanması durumunda dasteriliteyi bozmadan ve zaman yitirmeden yeni bir ampul kolayca takılabilmektedir.
Eski sistemlerde ışık kaynağı olarak 6V-30W’lıktungsten ampuller kullanılırken, yeni mikroskoplarda
12V-I00W’hk halojen ampuller tercih edilmektedir. Yakın zamanlarda kullanıma sokulan fiberoptik sistemlerdeyse ışık kaynağı olarak 300Watt‘lık ksenon ampuller bulunmaktadır. Bu ampullerle halojen
ampullerden 7-10 kat daha fazla parlaklık elde etmek mümkün olmaktadır.
Mikroskobun aydınlatmasıyla ilgili bilinmesi gereken bir diğer husus da genel bir kural olarak odak uzaklığı büyüdükçe 1şık parlaklığının azalmasıdır. 200 mm’lik bir objektifle çalışıldığında ameliyat sahasında ölçülen miktarı % 100 kabul edilirse, 300mm odak uzaklığı olan bir objektif takılıp aynı sahadan ölçüm yapıldığında bu miktar % 42 ye düşmektedir.
Taşıyıcı ve Dengeleyici Sistem: Mikroskobun taşıyıcı ve dengeleyici sistemi, mikroskobun sabitlenmesini sağlamalı ama aynı zamanda da hızlı ve kolay bir şekilde durum degişikliğine izin vermelidir. Degişik mikroskop modellerinde bu özelliği sağlamak üzere farklı sistemler kullanılmıştır. Bunlardan en sık kullanılanı ameliyathanede hareket edebilen, dengeleyici ağırlıkların mikroskobun ana ayağına ve taşıyıcı gövdeye yerleştirildiği sistemdir.
Bu tip mikroskoplarda mikroskobun optik sistemi taşıyıcı gövdeden uzanan yatay bir kol üzerine yerleştirilmiş ve eklenen eklem sistemleriyle hareket yeteneği artırılmıştır. Mikroskobun yukan aşağı hareketi mekanik olarak ya da bir motor aracılığıyla elektriksel olarak yapılabilir. Mikroskobun ana ayagı hareketli olabileceği gibi ameliyathane tavanına sabitlenmiş şekilde de olabilir. ikincisinin sakıncası o mikroskobun yalnızca tek ameliyathane de kullanılabilmesidir.
AMELİYAT MİKROSKOBUNUN ÇALIŞMA PRENSİBİ VE KULLANIMI
Optik İlkeler: Mikroskobun ön-alt yüzüne tak1lmış olan ana mercek çalışılan alanda, yani merceğin odak noktasındaki görüntüyü alıp bu görüntüyü sonsuza yansıtır. Gorüntüyü taşıyan ışınlar büyütme değiştiricisindeki mercekler tarafından büyütüldükten sonraa yine paralel olarak binoküler tüplere oradan da okülerlere yansıtılır. Okülerler görüntüyü tekrar büyüttükten sonra gözümüze ulaştırır.
Odaklama: Ameliyat mikroskobunda odaklama başarılı bir mikrocerrahi yapabilmenin ilk koşuludur. Basit miyopi ve hipermetropi gibi kırma kusurları olan cerrahlar okülerler yardımıyla -9 la +9 arasında küresel (sferik) ayarlama yapabilir ve mikroskobu gözlüksüz kullanabilirler. Küresel ayarlama iki yöntemle yapılabilir.
Birinci yöntemde binoküler tüpler mikroskoptan çıkarılır. Oküler dioptri ölçekleri saat yönünün ters istikametinde çevrilerek sıfır noktasma getirilir ve binoküler tüpler bir dürbün gibi kullanılarak uzaktaki bir cisme bakılır. Bir gözü kapatıp diğeriyle bakarken, ölçek saat yönünde çevrilir ve uzaktaki cismin en net göründüğü noktadaki dioptri degeri not edilir. Bu işlem üç kez tekrar edilip ortalama değer kaydedilir. Ayarlama diğer göz içinde yapılır.
İkinci yöntemdeyse küresel ayarlama, binoküler tüpler mikroskobun üzerindeyken yaplır. Beyaz bir kağıda bir + işareti çizildikten sonra kağıt objektifin altında düzgün bir yüzeye yerleştirilir. Her iki okülerin dioptric ölçekleri sıf1r noktasındayken büyütme değiştiricisi en büyük büyütmeye getirilir. Bir göz kapatılarak diger gözle + işareti odaklanır. Ardından mikroskobun odaklaması değiştirilmeden en küçük büyütmeye alınır ve küresel ayarlama ölçeği çevrilerek en net görüntü saptanır.
Yardımcı Parçalar
Işın Bölücü: Işın bölücü mikroskopla yapılan ameliyatları izleyebilmek ve kaydedilebilmek için gerekli ekcihazların mikroskoba eklenmesini sağlayan esas parçadır. Işın bölücü mikroskop gövdesiyle binoküler tüpler arasına tak1l1r ve objektiften gelen ışınları bölerek bir kısmının degişmeden cerraha ulaşmasını, diger kısmının ise 90° açıyla bir tüpe yansıtılmasını sağIar. Işın bölücü eklendiğinde görüntüde bir kayıp olmazken cerrahın gördüğü aIanın parlaklığında bir azalma söz konusudur.
Gözlemci Tüpü: İki tip gözIemci tüpü mevcuttur. Bunlardan biri monoküler, digeri binoküler ve stereoskopiktir. Monoküler tüpIer iki ayrı boydadır. Kısa olan ameliyata yardım eden cerrah için uygunken uzun olan steril ameliyat giysisi giymemiş gözlemciler için düşünülmüştür.
Gözlemci tüplerinin bir başka özelliğide mikroskobun duruş şekli değiştikçe gözlemcinin en rahat durumda izleyebilmesini saglamak amacıyla tüplerin ışın bölücüye eklemlendiği yerde bulunan döner eklem ve tüplerin içine yerleştirilmiş dönebilen prizma sistemidir. Döner eklem bir mandal yardımıyla kullanılır ve tüplerin tam tur dönmesine imkan verir. Böylece görüntü döndürülerek gözlemcinin cerrahın baktığı açıyla bakması sağlanır.
Fotoğraf Makinesi ve Kamera
Ameliyatların kaydedilmesi ameliyat niteliğinin artırılması ve yetişmekte olan cerrahların eğitimi ve ameliyatların belgelenmesi açısından önemldir. Fotoğraf makinası ışın bölücüye takılan fotoğraf adaptörüne takılır. Fotoğraf adaptörü 220 mm odak uzunlugu olan bir objektife sahiptir ve diyafram açıklıkları ayarlanabilir.
Kaynakça
- Donaghy RMP: The history of microsurgery in neurosurgery. Clin Neurosurg 26: 619-625,1979
- Donaghy RMP: History of Microneurosurgery. Wilkins RH, Rengachary SS (ed), Neurosurgery, cilt 1, New
- Hoerenz P: The operating microscope. n. Individual parts, handling, assembling, focusing and balancing. J Microsurg 1: 419-427, 1980
- Hoerenz P: The operating microscope. Ill. Accessories. J Microsurg 2: 22-26, 1980
- Hoerenz P: The operating microscope. IV.Documentation. J Microsurg 2: 126-139, 1980
- Hoerenz P: The operating microscope. V. Maintenance and Cleaning. J Microsurg 2: 179-182, 1981
- Katzenberg B: Photographing microsurgery-Still and dynamic techniques. J Microsurg 2: 244-249, 1981